Joanna Czermińska, Autor w serwisie Przestrzeń

15 czerwca, 202314 czerwca, 2023

Dasz radę!

Każdy, kto przeżył w skautingu wiele lat (ja jestem w nim od wilczków), widzi, jak bardzo przesiąkł jego metodą. Wychodzimy z przestrzeni lasu w przestrzeń codzienności i dorosłości i okazuje się, że nie musimy zakładać munduru, żeby być skautami. W tym tekście chciałam opowiedzieć, jak system rad mnie ukształtował i przeniknął do mojej codzienności.

System rad najczęściej kojarzy nam się z zasiadaniem w kręgu i robieniem podsumowania.
I słusznie. Jednak poruszając temat systemu rad w codzienności, nie chcę mówić o tym, jak robić dobre podsumowanie – po wielu latach każdy wie, jak się za to zabrać. Ja sama często robię rady na wyjazdach ze znajomymi nawet nie z harcerstwa. Pozwala to nam zredukować napięcia, wyjaśnić oczekiwania, a także po prostu radośnie poprzeżywać to, co się wydarzyło. W tym artykule chcę zastanowić się nad tym, jak istota systemu rad pozwala nam przeżywać codzienność i tworzyć dobre relacje.

Mój głos jest ważny

Wrócę na chwilę do „pięknych” czasów liceum. Na korytarzu było mnóstwo ludzi, panował hałas, trwała zwykła, nudna przerwa po skończonej lekcji angielskiego. Podeszła do mnie koleżanka i zagadnęła: „Hej, jak nie wiesz, to nie pytaj”. Po czym odeszła. Uśmiechnęłam się w duchu. Podczas minionej lekcji zapytałam o znaczenie jednego słowa. Nasz nauczyciel – niski pan z charakterystycznym wąsem – nie miał w zwyczaju w prosty sposób odpowiadać na takie pytania. Wolał nam pokazać, rysować symboliczne obrazki, tak byśmy sami doszli do tego, co dane słowo może znaczyć. Tak było i tym razem, więc na moje pytanie straciliśmy znaczną część lekcji. Choć oczywiście przy odgadywaniu znaczenia śmiechu było co niemiara. Czy rzeczywiście nie powinnam pytać? Powinnam siedzieć cicho, by nie wyjść na głupią? Uśmiechnęłam się, bo wiedziałam, że przecież po to chodzę do szkoły, żeby zadawać pytania i się uczyć. Wielu jest takich, co nie mają odwagi zapytać i potem sami muszą szukać odpowiedzi. Myślę, że taka postawa jest dość znana i widoczna na każdym etapie edukacji: „Nie wiesz, to się nie odzywaj”. Brzmi głupio, a bardzo często jednak tak się dzieje. Ludzie boją się odezwać publicznie, bo nie wiedzą, czy to, co powiedzą będzie wartościowe, śmieszne, mądre. Boją się oceny.

Pierwsze rady, w jakich uczestniczyłam, to były rady wilczkowe – jako szóstkowa chodziłam na Radę Akeli. Miałam dziesięć lat, a przekazywałam informacje o mojej szóstce dużo starszej, ważnej dla mnie osobie. Wszystkie te informacje, z perspektywy dorosłego, nie były kluczowe, problemy wydawały się nieistotne. Jednak, choć byłam dzieckiem, ktoś mnie słuchał, dopytywał, moje zdanie było brane pod uwagę. Czy to mnie ukształtowało? Pewnie było wiele czynników, ale mimo upływu lat pamiętam te rady, pamiętam gdzie były, pamiętam gdzie siedziałam. Idąc dalej w harcerskim rozwoju, nadal widziałam, i do tej pory widzę, że zabierany przeze mnie głos ma znaczenie. Bynajmniej nie dlatego, że mówię mądre, istotne rzeczy, które zmieniają świat, ale dlatego, że tworzę pewną wspólnotę myśli, decyzji, potrafię pokazać inną perspektywę.

Jeden ksiądz kiedyś opowiadał, że siedział w konfesjonale na mszy i przysłuchiwał się kazaniu, które akurat trwało. Im dłużej słuchał, tym bardziej myślał: „Boże, jak można mówić takie głupoty?” i już układał sobie w głowie, co powie temu księdzu po mszy. Po chwili do konfesjonału przychodzi mężczyzna i mówi, że przychodzi do spowiedzi pierwszy raz od trzydziestu lat.

– Co takiego zachęciło Pana do przyjścia właśnie teraz? – spytał ksiądz.

– To kazanie – odpowiedział mężczyzna.

Nigdy nie wiesz, co kogo poruszy. Może akurat twoje słowo otworzy komuś jakieś ważne drzwi albo przynajmniej pociągnie jakąś jego myśl, która mu w czymś pomoże?

System rad w codziennym życiu to świadomość tego, że to, co mówisz jest ważne. Boisz się oceny innych, że powiesz jakąś głupotę? Każdy mówi głupoty, każdy się myli. Trzeba czasem popełnić milion błędów, żeby się nauczyć. Zacznij mówić, a zobaczysz, że z czasem będziesz mógł stanąć przed tłumem ludzi na wielkiej konferencji i wygłosić wspaniały wykład. Wszystko to zacznie się od zadania pierwszego pytania.

Konstruktywna krytyka

Skoro już uświadomiliśmy sobie, że warto zabierać głos i że to, co mówię jest ważne, warto teraz zadać pytanie: „Co takiego mówić?”. Gdy byłam na obozie jako młoda przewodniczka, miałyśmy problem z jednym zastępem, który się bardzo nie dogadywał. Dziewczyny ciągle się kłóciły, nie słuchały zastępowej, większość aktywności leżała. W połowie obozu przyszła zastępowa i ogłosiła: „Zrobiłyśmy szczerą radę” [czyt. wywaliłyśmy wszystkie brudy z całego roku, każda którejś coś zarzuciła, wszystkie się popłakały, ale atmosfera się oczyściła – przyp. aut.]. Rozbawiło mnie zastosowanie w tym przypadku terminu „szczera rada” – tak jakby każda rada nie miała być z założenia szczera. Standardowy ludzki problem: mamy konflikt, bo jesteśmy nieszczerzy, mamy konflikt, bo jesteśmy szczerzy. Wiadomo, że trzeba mówić prawdę z miłością, jednak tego uczymy się całe życie. Czy rady jakoś w tym pomagają?

Dobre rady w swojej naturalności uczą nas asertywności i dobrej komunikacji. Po pierwsze ważna jest częstotliwość – rady są obecne codziennie na wędrówkach/obozach. Gdyby tak nie było, pewnie pod koniec skończylibyśmy na „szczerej radzie”, gdzie zmęczenie i problemy z całego wyjazdu skumulowałyby się w jeden wielki potok żalu. Częstotliwość rad uczy nas radzenia sobie z problemami na bieżąco – rozmawiajmy, to oczyszcza atmosferę. Kolejną sprawą są tzw. „plusy, minusy” na radzie. Dobra rada nie polega tylko na wymienieniu tego, co było fajne i tego, co mi się nie podobało (czyli wszystko mi się podobało, nie podobało mi się, że padało), ale uczy nas krytycznego spojrzenia i tworzenia rozwiązań. Jeśli komuś nie podobała się trasa, okej, możemy się zastanowić nad zmianami; kogoś irytowało czyjeś zachowanie, okej, możemy nad tym popracować. A czy na co dzień potrafimy przejść z fazy narzekania do fazy działania? Rada nie tylko pomaga rozładować napięcia i jest czasem „wyżalanek”, ale jest także czasem podejmowania działań, pracy nad sobą i tworzenia kompromisów.

Ważniejszy jest drugi człowiek

Przy robieniu dyplomu licencjackiego, którym była pracochłonna rzeźba, pomagał mi mój profesor. Spędzając dużo czasu w pracowni, sporo rozmawialiśmy. Pewnego dnia zaczęłam temat patriotyzmu, bo akurat mnie on zaciekawił. Profesor się ożywił, bo też miał dużo przemyśleń. Zaczął mówić, jednak po kilku zdaniach się zatrzymał i powiedział: „A właściwie to ciekawsze jest to, co Pani ma do powiedzenia”.

Często podczas rozmów skupiamy się na opowiedzeniu historii tak, by była ciekawa, na przekazaniu informacji w sposób rzetelny, wymyślaniu odpowiedzi, której zaraz komuś udzielimy, a czy mamy w głowie przestrzeń dla drugiego człowieka? Może ciekawsze jest to,
co ktoś ma do powiedzenia? System rad pokazuje nam, że nasz głos jest ważny, jednak w jednostce mamy pięć, sześć, piętnaście takich głosów i wszystkie są tak samo ważne. Bywają głosy marudne, nudne, głupie, irytujące. Nieważne! Każdy z nich liczy się tak samo jak Twój. Czy potrafimy to przenieść na codzienność? Czy potrafimy słuchać nudnej koleżanki ze studiów tak jak koleżanki z ogniska? Czy potrafimy wesprzeć tak samo irytującego współpracownika jak drugiego wędrownika, który ma trudniejszy czas? Czy potrafimy się zatrzymać w swojej żywiołowej wypowiedzi i pomyśleć sobie: „A właściwie to ciekawsze jest to, co Ty masz do powiedzenia”? Może to właśnie jest to dziesięcioletnie dziecko, które musi być usłyszane, by nauczyło się zadawać pierwsze pytania?

Codzienność systemu rad to nie tylko prowadzenie narad ze znajomymi na wyjazdach, ze współpracownikami w korpo czy wspólnocie zakonnej. Rady uczą nas rzeczy dużo bardziej codziennych i dużo ważniejszych. Pokazują nam to, jak my sami jesteśmy ważni i jak dużo możemy dać, uczą nas konstruktywnej krytyki i szczerości, a także czegoś najważniejszego – uczą nas ciekawości drugiego człowieka i dania mu więcej przestrzeni, by mógł wzrastać.

Dasz-rade Pobierz

_{Fot. na okładce: Monika Wójcik}

Joanna Czermińska

W skautingu jest dłużej niż nie jest. Obecnie hufcowa w Warszawie. Uwielbia codzienność, którą traktuje jak wędrówkę i przygodę. Rozmyślania przy herbacie, spotkania ze znajomymi i wielkie życiowe aktywności są dla niej tak samo ważne. Fascynują ją ludzie i ich schematy w działaniu i myśleniu.

1 kwietnia, 202319 marca, 2024

Wyspa – Szczęśliwa wina

Wielokrotnie spotykam się z tym, że na hasło „film chrześcijański” na twarzach rozmówców pojawia się pewien rodzaj całkowicie zrozumiałego niesmaku. Najczęściej jest to związane z naiwnymi i niskiej jakości katolickimi produkcjami lub protestanckimi o jakości trochę lepszej, jednak o wydźwięku i narracji podobnej. Czy chrześcijanie są skazani na słabe kino lub ewentualnie szukanie wsparcia religijnego w innych gatunkach? Niekoniecznie.

Dziś chciałabym polecić ostatnie moje odkrycie – rosyjski film „Wyspa” z 2006 roku (nie mylić z filmem z 2005 o tym samym tytule) w reżyserii Pawła Łungina. Ten kto oglądał „Stalkera” z 1979 r. wie, czego można spodziewać się po rosyjskim kinie – jest to opowieść spokojna, pełna symboli, artystycznych kadrów, a zarazem bardzo głęboka. „Wyspa” jest dość minimalistyczna – cała akcja dzieje się na w jednym miejscu, bohaterów jest stosunkowo mało, a choć film nie jest czarno-biały, śnieżna sceneria na dalekiej północy w Rosji daje podobny efekt. Ograniczone środki pozwalają nam skupić się na tym, co najważniejsze – dramacie głównego bohatera, jego działaniu, a także relacjach z innymi na wyspie.

Ojciec Anatoli (grany przez Piotra Mamonowa) jest prawosławnym zakonnikiem mieszkającym w przyklasztornej kotłowni na wyspie. Całe życie zakonne jest dla niego jedną wielką pokutą za ciążącą na nim od lat zbrodnię. Nie wiemy nic więcej o jego życiu, co jest kolejnym świadectwem symboliczności filmu – nie chodzi tak naprawdę o konkretnego człowieka, Anatoli staje się typem grzesznika. Śpi na węglu, wozi go codziennie taczką do kotłowni, nie czuje się godny modlić się tak jak reszta braci. Jest postacią ekscentryczną, dziwaczną – tak właśnie postrzegają go bracia zakonni, upominając go, nie rozumiejąc jego sposobu postępowania. Z początku sprawia wrażenie szaleńca, jednak z biegiem czasu odkrywa przed nami swoją głęboką więź z Bogiem, tak że zaczynamy go postrzegać już nie jako wariata, ale jako kogoś świętego. Tak widzą go ludzie, którzy przychodzą do niego po radę i pomoc. Ten umorusany sadzą starzec okazuje się być kimś, przez kogo Bóg uzdrawia, wyrzuca złe duchy, wspiera, przepowiada przyszłość, nawraca.

Tytuł „Wyspa” na pierwszy rzut oka jest dość jednoznaczny – jest to główne miejsce akcji. Jednak w filmie są dwie wyspy. Pierwsza – obszar klasztorny, zamieszkany przez mnichów, a zarazem pełen modlitwy i pracy – pełen życia. Drugą wyspą są niezamieszkane mokradła, samotnia Anatolija, do której przybywa, aby się modlić. Akcja dzieli się między dwie wyspy nieprzypadkowo – Anatoli przecież modli się także w swojej izdebce, a także w klasztorze, dlaczego tak znaczące są momenty z drugiej wyspy? Jest to wyspa śmierci, na której bohater jeszcze bardziej uświadamia sobie własną nędzę, a prośby stają się głębsze, bardziej rozpaczliwe. Znaczące jest odprawienie egzorcyzmu – była to jedyna pomoc, której Anatoli udzielił nie na wyspie klasztornej, ale tej samotnej. Jest to piękny obraz ostatecznego rozliczenia, pokonania śmierci.

Film jest arcydziełem chrześcijańskim bynajmniej nie ze względu na liczbę odmawianych tam psalmów, postaci zakonników, prezentowanych nabożeństw, czy nawet dobrych czynów. On opowiada o samej istocie chrześcijaństwa – grzechu, pokucie, przebaczeniu i odkupieniu. Grzech jest śmiercią, jednak do dobrego rozumienia śmierci bohater sam dorasta. Z początku jest przerażony wizją zwykłej śmierci, jest gotów zabić, by przeżyć. Z biegiem lat zaczyna być do niej gotowy – jest świadomy kresu życia, czeka na niego, jednak nie może znieść myśli o śmierci wiecznej, zna siłę grzechu i jego skutki. Ze swojego życia czyni pokutę, nie wierząc, że Bóg mu przebaczył, mimo że przez jego ręce dokonują się liczne cuda – w rozmowie z przełożonym mówi, że nie rozumie, dlaczego Bóg poucza innych przez niego, wielkiego grzesznika. Film nie pozostawia nas jednak w poczuciu beznadziei – całość przywodzi mi na myśl fragment „Exsultetu” – pieśni chrześcijańskiej śpiewanej w trakcie liturgii Wigilii Paschalnej – „O szczęśliwa wina (felix culpa)”. Słyszymy tam, że grzech Adama był czymś koniecznym, co więcej, jest czymś szczęśliwym, bo „zgładził go tak wielki Odkupiciel”. Anatoli z początku filmu był kimś słabym, egoistycznym, potrzebował skruchy, pokuty, aby się oczyścić. Odkupienie w „Wyspie” nie jest skutkiem jego wyrzeczeń – przychodzi nagle, nieoczekiwanie, zza wody. Wina Anatolija doprowadziła go do uznania własnej marności, a tym samym do głębokiego zrozumienia, czym jest odkupienie. W tym sensie wina może być szczęśliwa – dopiero zrozumienie powagi grzechu, długu zaciągniętego wobec Boga pozwala nam naprawdę zrozumieć i docenić tajemnicę Zmartwychwstania.

Polecam film na ostatnie dni Wielkiego Postu, a także Wielkanocy, czasu, w którym przeżywamy te najgłębsze tajemnice – grzechu, odkupienia; zanurzenia się w śmierć, aby zmartwychwstać.

Wyspa-Szczesliwa-wina Pobierz

_{Fot. na okładce: Kadr z filmu}

Joanna Czermińska

16 lutego, 20233 lipca, 2023

Języki Boga

„Pamiętaj! Jezus Cię kocha!” – Takie zdanie można usłyszeć wielokrotnie na kazaniu wygłaszanym przez entuzjastycznego księdza, w jakiejś pobożnej rodzinie w celu wsparcia w trudnych chwilach, a nawet w centrum miasta, gdy jakiś natchniony „współczesny apostoł” próbuje zachęcić przechodniów do wiary. Po dłuższym czasie jednak piękno tych słów powszednieje i traci smak. Bóg mnie kocha – wiem to, ale czy naprawdę to do mnie dociera? Jak odkrywać tę tajemnicę na co dzień?

Prawdopodobnie jest wiele mistycznych sposobów doświadczania Bożej miłości, ale może nie trzeba szukać tak daleko? Bóg jest istotą duchową i transcendentną, jednak mimo to, chce tworzyć z człowiekiem relację i, aby do niego dotrzeć, często posługuje się jego językiem. Ewangelia przytacza nam wiele obrazów tego, kim jest Bóg i jak ta relacja z człowiekiem wygląda – Pasterz i owca, Kupiec i perła, to wszystko to przecież bardzo ludzkie sposoby na nazwanie rzeczywistości duchowej. Gary Chapman, psychoterapeuta pracujący z małżeństwami, wyróżnił 5 sposobów na okazywanie sobie miłości, a tym samym na podsycanie relacji. Nazwał je językami miłości (o których możesz przeczytać też w artykule: Czy języki miłości pomagają kochać świadomie). Skoro Bóg posługuje się ludzkim językiem, to może też okazywać nam miłość w ten sposób.

Wyrażenia afirmatywne to prościej mówiąc – słowa. Słowa wsparcia, docenienia, pokrzepienia, komplementy. Na każdej liturgii po przeczytanym czytaniu słyszymy „Oto słowo Boże”. Nie jest to tylko formułka, On naprawdę kieruje do nas słowo. Często jest to słowo pocieszenia („Nie bój się, bo Ja jestem z tobą, nie lękaj się, bom Ja Bogiem twoim! Wzmocnię cię, a dam ci pomoc, podeprę cię prawicą sprawiedliwości” Iz 41,10), pokrzepienia, zapewnienia („Jestem bowiem świadomy zamiarów, jakie zamyślam co do was – wyrocznia Pana – zamiarów pełnych pokoju, a nie zguby, by zapewnić wam przyszłość, jakiej oczekujecie.” Jr 29,11), a nawet dla bardzo niewierzących w swoje piękno, znajdą się i komplementy („O jak piękna jesteś, przyjaciółko moja, jak piękna” PnP 1,15). Biblia jest listem Boga do człowieka, spisanym przez pośredników niczym skrybów notujących uwagi króla. Bóg jednak nie tylko mówi, ale sam jest Słowem. Mówi On do nas nie tylko przez Pismo Święte, ale całym sobą.

Prezenty – może być to promyk słońca w deszczowy, pochmurny dzień, czy uśmiech przechodnia. Każdy nasz dzień jest usiany prezentami od Boga, nie trzeba jednak bardzo się silić, by w każdej koniczynie odnajdywać Boga. Najlepszym prezentem jaki dostajemy, jest łaska – dar darmo dany. Dlaczego najlepszym? „Łaska jest pomocą, jakiej udziela nam Bóg, byśmy odpowiedzieli na nasze powołanie i stali się Jego przybranymi synami. Wprowadza nas w wewnętrzne życie Trójcy Świętej” (KKK 2021).

Trójca Święta nie jest dla nas tylko niedoścignionym wzorem relacji, nie jest niedostępną abstrakcyjną przestrzenią. Przez łaskę jesteśmy w nią wprowadzani, możemy stać się jej częścią, czwarte miejsce przy stole czeka na nas. Czy może istnieć lepszy prezent?

Drobne przysługi – nazywam je „małymi cudami codzienności”, które można traktować jak szczęśliwy przypadek, ale można też w nich dostrzec palec Boży. Jak tu nie czuć się zaopiekowanym, kiedy wpadniesz samochodem do rowu, a ze sklepu obok akurat wychodzi gość, który ma ciągnik? Jak nie docenić odwołanych z rana zajęć, gdy planowałeś na nie nie iść, bo byłeś zbyt zmęczony? Jaką wdzięczność wywołuje przypadkowa rozmowa, która akurat rozwiąże problem, z którym borykasz się od kilku miesięcy! Płonący krzew, z którego Bóg przemówił do Mojżesza na pustyni, nie musiał być jakimś zaskakującym zjawiskiem, jego cudowność polegała na tym, że się nie spalał. Cuda są na porządku dziennym, ale wymagają od nas uważności na otaczający nas świat, a także odrobiny zaufania.

Wspólny czas – tu nawet nie chodzi o robienie wspólnie czegoś konkretnego, raczej chodzi o bycie ze sobą, realną obecność. Gdy Mojżesz pyta Boga o imię (które w myśli hebrajskiej oznacza istotę bytu), słyszy w odpowiedzi: „JESTEM, KTÓRY JESTEM”. ISTOTĄ Boga, jest to, że On JEST. Jednak jest to imię, które oznacza także trwanie i działanie. Można to także przetłumaczyć jako: „Jestem ten Będący”. Choć Bóg żyje poza czasem, cały czas jest z Tobą i działa – jest z Tobą, kiedy idziesz na wyczekaną imprezę, jest kiedy czujesz się samotny, jest kiedy piszesz znienawidzoną już pracę dyplomową. Jest, będzie i będzie działał.

Dotyk – Bóg posługuje się człowiekiem w najróżniejszy sposób – stawia na naszej drodze ludzi mądrych, aby nas pouczyć, troskliwych, aby się nami opiekować, bliskich, aby nas kochać. Każde dobro pochodzi od Niego, a więc dotyk miłości drugiego człowieka, jest także Jego dotykiem. Gdyby jednak ktoś był zawiedziony, czekając wyłącznie na „Boski wymiar” dotyku, to jest jeszcze jedna taka przestrzeń. „Kto spożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim” (J 6,56). Wyrazem najwyższej bliskości i jedności jest komunia święta. Żaden człowiek nie może być tak blisko drugiego, jak Bóg w komunii z człowiekiem.

Pamiętaj! Bóg Cię kocha i to w każdym języku, a Ty jak mu odpowiesz?

Jezyki-Boga Pobierz

_{Fot. na okładce: Jakub Wąsik}

Joanna Czermińska

15 września, 202218 września, 2022

Cel – Plan!

Wrzesień – studenci jeszcze na wakacjach, maturzyści zaczynają szkołę, ogólne zamieszanie, a tu trzeba tworzyć plan pracy dla jednostki. Na kursie szkoleniowym nauczyliśmy się, jak go zrobić dobrze. Wróciliśmy nakręceni, z mnóstwem pomysłów, jednak emocje szybko opadają i plan idzie w odstawkę. Robimy po łebkach, a zdarza się nawet, że nie robimy, bo przecież coś tam wymyślimy w ciągu roku. Fabuła, przygoda, rozwój, cel, cykle, temat harcerski, duchowy… Po co to tak komplikować? Po co mi plan? Liczy się przygoda!

Po co nam plan pracy?

W roku robienia mojej misji skautmistrzowskiej postanowiłam nie robić planu pracy. Moim celem było rozwinięcie inicjatywy i przygody w zastępach, więc chciałam, aby nie miały ograniczeń w robieniu tego, na co mają ochotę, co uważają za przygodę. Plan pracy był dla mnie formalnością, która każe im mieć jakiś cel. Uważałam, że to blokuje spontaniczność. Po kilku miesiącach odkryłam jednak, że dziewczyny nie mają wiele pomysłów na zbiórki, a problem nie w tym, że plan pracy jest niepotrzebnym narzędziem, a raczej w tym, że nie umiem z niego korzystać.

Jesteśmy ruchem wychowawczym, a wychowanie musi mieć jakiś cel. Można powiedzieć „Przecież mamy i to nawet 5!”. Jednak czy rzeczywiście je osiągamy? Czy jednostka ma odpowiednią przestrzeń rozwoju i pomoc, czy raczej dzieje się to samoistnie? Można się zastanawiać, na ile wychowaniu trzeba pomóc. Owszem, małe dziecko nauczy się samo chodzić, rzucać klockami, ale czy samo nauczy się matematyki? Czy chcesz, żeby Twoja jednostka raczkowała, czy brała udział w olimpiadach matematycznych (może raz warto zrobić na obozie coś innego)? Prawdziwej przygodzie trzeba pomóc. Trzeba mieć plan gdzieś wyjechać, żeby coś przeżyć. Określ dla swojej jednostki 1-3 cele ogólne na cały rok. Dobrze postawione cele pomagają przygodzie, są napędem, a nie hamującą formalnością.

Cel to coś do czego dążymy. Co więcej, każdy z nas stawia sobie różne cele, czy to osobiste, czy harcerskie, więc każdy umie to zrobić. Często okazuje się jednak, że te cele się rozpływają, nie potrafimy w nich wytrwać, nie wiemy co mamy z nimi zrobić i po 2 tygodniach od kupienia karnetu na siłownię, sportowe buty idą w odstawkę. Jak to zmienić?

Trochę biznesu

Na studiach miałam zajęcia, które nazywały się „finansowanie projektów artystycznych”. Pomimo nazwy sporo z nich wyciągnęłam dla siebie, a także dla mojej jednostki. Tą wiedzą chciałabym się podzielić. A mianowicie: aby osiągnąć cel trzeba go dobrze nazwać i wiedzieć, na czym ma polegać jego realizacja, kiedy go osiągnę. Brzmi coachingowo, ale naprawdę działa. Proponuję opcję SMART – specjalnie zaprojektowaną dla współczesnego odbiorcy, który ma wszystko smart. Jak ukształtować dobry cel?

Cel jest konkretny (Specyfic) – prosty, konkretny, jasno zdefiniowany. Najpierw musimy się zastanowić czego brakuje naszej jednostce, w czym niedomaga, co można rozwinąć. Cel: „Chcę, żeby moja drużyna była lepsza/bardziej harcerska” jest mało konkretny. Co to znaczy lepsza? Może być ewentualnie lepsza w czymś konkretnym. Może w pionierce, ekspresji, w kucharzeniu? A może to nie problem w technikach? Może brakuje stopni i sprawności? Szacunku do munduru? Systematyczności i zaangażowania? Ducha harcerskiego? A może trochę luzu i relacji, bo wszyscy są wytresowani i chodzą pod linijkę? Problemy w jednostce to nie tylko braki w technikach, jednak warto wziąć je na warsztat, szczególnie w czerwonej gałęzi, gdzie się często o nich zapomina.

Cel jest mierzalny (Measurable) Konkretność celu wiąże się z możliwością zmierzenia efektu. Nie da się zmierzyć „poczucia przygody w drużynie”, „większego zaangażowania szefów w wędrówki”, „lepszej ekspresji”. Nie znaczy to, żeby takich celów sobie nie stawiać. Wystarczy znaleźć konkretny odpowiednik i je przeformułować. Jak można osiągnąć przygodę w drużynie w ciągu roku? Np. pojechać na rajd zastępu. Co będzie wskazywało na „większe zaangażowanie szefów w wędrówki”? Może będzie to samodzielne stworzenie nowej aktywności (np. w ramach wieczornej ekspresji) lub zwiększenie się liczby szefów na wędrówkach. To ile mieliśmy ludzi, ile piosenek się nauczyliśmy jest mierzalne. Jak to można przeformułować?

„Rozwój przygody w drużynie” → „Każdy zastęp pojedzie przynajmniej na jeden rajd w ciągu roku”

„Lepsza ekspresja” → „W ciągu roku nauczymy się 10 nowych piosenek i 2 nowych technik ekspresji”

„Zwiększenie zaangażowania szefów na wędrówkach” → „Na każdą wędrówkę pojedzie o 10% więcej szefów niż w zeszłym roku”.

Cel jest ambitny, atrakcyjny (Ambitous) – dobrze postawione wyzwanie jest atrakcją. Zbyt łatwy cel osiągniemy szybko i nie da nam oczekiwanego efektu, oprócz chwilowej przyjemności lub czasem odwrotnie – rozczarowania. Czy bardziej atrakcyjna wydaje nam się wędrówka, podczas której wstajemy o 10, żeby się wyspać, przechodzimy 10 km, nocujemy na umówionym polu namiotowym, gdzie ktoś nam podrzuci namioty, żeby się nie nadźwigać za bardzo, czy może taka, gdzie idziemy przed siebie, aż się zmęczymy, przechodzimy przez rzekę, bierzemy wszystko ze sobą, żeby być samowystarczalni i cieszymy się klimatem dzikości? Co jest bardziej atrakcyjne dla nastolatka: Budowa tratwy, zrobienie pieca na obozie, czy nauczenie się jednego nowego wiązania pionierkowego? Warto stawiać sobie poprzeczkę wysoko i przez cały rok uczyć się do niej doskakiwać. Razem w końcu się uda!

Cel jest realistyczny (Realistic), czyli możliwy do osiągnięcia. Warto zobaczyć na ile tę poprzeczkę postawić wysoko. To, że dla Ciebie fajnym wyzwaniem jest zrobienie pionierki na kołki i zaciosy, niekoniecznie może być to atrakcją dla Twoich wilczków, które pierwszy raz w życiu widzą dłuto na oczy. Postawienie poprzeczki zdecydowanie za wysoko sprawia, że szybko się poddajemy, obniża nam poczucie własnej wartości. Wymagaj, ale realistycznie. Szczególnie dobrym przykładem będzie zielony plan pracy, gdzie zastępy różnią się od siebie w stopniu zaawansowania. Nie możemy wtedy stworzyć jednego planu pracy dla drużyny na cały rok – zastęp wyjadaczy na polecenie „Upiecz chleb na zbiórce” sam wykona piec, wyhoduje drożdże, zaś zastęp świeżaków zinterpretuje to jako upieczenie grzanek na ognisku, zaś wyzwaniem dla niego będzie rozpalenie go za pomocą tylko jednej paczki zapałek. Realistyczność celów w zielonej gałęzi to dostosowanie ich do potrzeb danego zastępu, modyfikacja poszczególnych zadań, indywidualne podejście.

Cel jest określony czasowo (Timely defined) – Dobrze jest stawiać sobie cele na życie. Mieć obraz tego, do czego dążymy. Jednak, żeby coś nie zostało tylko mglistym marzeniem, ale przerodziło się w plan, potrzebujemy to rozłożyć na mniejsze części w czasie. Chcemy, żeby nasze harcerki zaczęły same wychodzić z inicjatywą, a w odpowiedzi na pytanie „Co chcecie robić na kolejnej zbiórce?” rzucały wór pomysłów? Są rzeczy, nad którymi musimy pracować miesiące, a nawet lata. Można sobie to ułatwić i robić małe czasowe kroczki. Mogą nam w tym pomóc cykle. To jest właśnie podział, który pomału pozwoli nam na osiągnięcie celu rocznego. „Do najbliższego zimowiska każdy zastęp zaproponuje jeden temat na ekspresję wieczorną.” „Za pół roku 90% harcerek przynajmniej raz poprowadzi grę, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami.” „Do obozu dziewczyny funkcyjne wymyślą i przygotują warsztat ze swojej funkcji dla drużyny.” Cykle sprawiają, że cel, który chcemy osiągnąć jest realny i atrakcyjny, bo jest wyzwaniem, które jest osiągalne. To nie jest podział, który ma służyć temu, że wymyślimy sobie część planu teraz, a resztą roku zajmiemy się w późniejszych miesiącach. Cykle są małymi celami, które przygotowują nas do obozu.

Koniec coachowania, czas harcować!

Cykle są pomocne, o ile wiemy, jak z nich korzystać. Za pomocą 5 celów w ciągu roku staramy się zrealizować cele roczne. Jak to często wygląda w praktyce? „Do zdrowia damy bieg sprawnościowy i jakieś jedzenie traperskie. Do charakteru węzły, bo… ich nauka wymaga cierpliwości. Zmysł praktyczny to szycie strojów na ekspresję, zawsze się to przyda. Służba… sprzątanie kościoła, trzeba się jakoś pokazać w parafii. A do Boga to nauka Ojcze nasz i Zdrowaś Mario po łacinie, bo czemu nie?”. Wtedy przychodzi harcerka i pyta czemu ma się uczyć jakiś węzłów. Otrzymuje słynną odpowiedź: „No bo się przydają.” Co z tego, że jeszcze nikt z drużyny nigdy nie widział ich zastosowania. Trochę jak w szkole. Uczymy się wielu rzeczy, choć nie wiemy po co. Może da się to zrobić lepiej? Nie bawmy się w skauting, ale naprawdę go róbmy!

Skoro wiemy, że chcemy zrealizować duży, roczny cel, to zadania w cyklach nie powinny być przypadkowe – powinny do niego prowadzić. Wiemy, że cele muszą być wyzwaniem. Wykorzystajmy to. Na koniec cyklu wymyślmy przygodę, do której trzeba się będzie przygotować. Na zimowisku mamy konkurs kulinarny. Wszyscy to wiemy, chcemy wygrać, więc w trakcie cyklu robimy różne potrawy, by zobaczyć, co nam idzie najlepiej i jak możemy to przygotować. Na obozie będzie Explo. Od naszej umiejętności czytania mapy zależy, czy dojdziemy tam w ciągu kilku godzin, czy zajmie nam to cały dzień i nie zdążymy zrobić zadań. Warto nauczyć się tego wcześniej, np. podczas cyklu. Zastęp ćwiczy semafora, ekspresję, węzły nie dlatego, że być może to mu się kiedyś przyda, ale dlatego, że wie kiedy i do czego mu się przyda.

Co jeśli wymyśliliśmy kilka zdań, ale dalej brak pomysłów? Warto sięgnąć do książeczki stopni/mowglika. Jest tam wiele gier, które nasi podopieczni muszą zrobić, jeśli chcą się rozwijać. Wpisując te zadania w trakcie cyklu sprawiamy, że zaliczanie nie jest już nieosiągalne i tylko dla tych wybranych, lecz każdy ma okazję zostać tropicielem albo znawcą przyrody.

Wychowanie przez zabawę

Na koniec wspomnę o fabule, która narzuca na wszystkie nasze działania atmosferę zabawy, tajemniczości. Raczej nie jestem zwolennikiem tego, by wybierać specjalnie motywy przewodnie, które są „wychowawcze” czy „edukacyjne”. Fabuła jest przestrzenią, którą wybierają sobie nasi podopieczni, a potem razem w tej przestrzeni szukamy wartościowych aktywności. Nie temat ma być wychowawczy, ale nasze działania! Dlatego uważam, że równie dobrym tematem roku jak „święci średniowieczni” może być „ściółka leśna”, jeśli drużyna się przy tym upiera. Nie dlatego, że ściółka leśna sama w sobie jest dobra wychowawczo, ale dlatego, że wchodzimy w świat, który sami wybrali i tam możemy szukać przestrzeni wychowania (np. to jest dobry motyw na odkrywanie przyrody). Warto się tylko zastanowić, czy w tej fabule jesteśmy wstanie zrealizować wszystkie 5 celów. Może zbyt często zapominamy w niej o Bogu?

Jeśli już wymyśliliśmy fajną fabułę, to warto wykorzystać ją także w ciągu roku, nie tylko na wyjazdach. Samo sformułowanie zadania w cyklu może pomóc w stworzeniu tej atmosfery. Zastęp może zrobić jakiś napar ziołowy albo „magiczny napój Łucji z Narnii”, może wymyślić własny szyfr albo „stworzyć tajemniczy kod azteków”, może zrobić Kima zapachowego albo „nauczyć się gotować jak w Ratatouille”.

Myślę, że jeśli czyta to ktoś żółty, to sobie myśli „No tak, fajnie, wymyślanie fabuły, pozdrawiam.” Rzeczywiście ciągle ten sam Baloo, zły Shere Khan i porwany Mowgli jest dość monotematyczny. Na pewno warto podzielić sobie wcześniej całą książkę na mniejsze części, tak by kluczowe gry miały jednak inne historie. Wilczki nie zawsze pamiętają gry, ale 3 razy z rzędu Wielką Grę polegającą na ratowaniu Mowgliego z rąk Bandarlogów na pewno zapamiętają.

Jeszcze raz. Co mam zrobić?

1. Zastanów się, czego w tym roku potrzeba Twojej jednostce – braki lub przestrzenie rozwoju.

2. Nazwij cele tak, by były konkretne, mierzalne, ambitne, realistyczne i określ je w czasie.

3. Zastanów się (w drużynie zrób to koniecznie całym ZZtem!), jakie aktywności będą realizowały te cele – stwórz z nich wyzwania na koniec każdego cyklu.

4. Do każdego wyzwania dopisz zadania, które pomogą się do niego przygotować.

5. Sformułuj zadania w fabule, by wprowadzały przestrzeń zabawy.

6. Skonsultuj się z asystentem bądź innymi doświadczonymi szefami, gdyż plan pracy niewłaściwie stosowany zagraża Twojej jednostce i Tobie.

_{Fot. na okładce:} _{Joanna Mazur}

Joanna Czermińska

21 kwietnia, 20222 stycznia, 2023

Czy akceptujesz ciasteczka? O sztywnych zbiórkach i roli ZZZtów.

SCENA I

DRUŻYNOWA, ZOSIA, GOSIA, MARTA

Pierwszy ZZZ w roku. Las, wieczór. Przy ognisku siedzą DRUŻYNOWA, ZOSIA, GOSIA I MARTA. Trwa rada drużyny.

DRUŻYNOWA

To teraz Zosia. Ile miałaś zbiórek od początku roku? Jak atmosfera w zastępie?

ZOSIA

Miałam 3 zbiórki takie harcerskie. Robiłyśmy obiady, uczyłyśmy się piosenek harcerskich, była gra z morsa i węzłów, ale było dość sztywno, więc zrobiłam jeszcze jedną taką nieharcerską z nocowaniem. Piekłyśmy ciasteczka i grałyśmy w mafię, dziewczyny mega to polubiły. Myślę, że teraz jest już lepiej, łatwiej nam się gada.

***

Nie jestem wieszczem, jednak mam wrażenie, że napisany przeze mnie fragment dramatu jest ponadczasowy. Nie twierdzę bynajmniej, że powodem tego jest jakiś kunszt artystyczny tekstu, raczej chodzi o powtarzalny problem harcerski (Nie wiem jak w męskim nurcie, ale w żeńskim jest to dość znany schemat). Zastęp nie jest zgrany, potrzebuje zacieśnić relacje, więc robi integracyjną zbiórkę w domu. Dlaczego mówię o dramacie? Jaki jest problem w nocowaniu zastępu, czy pieczeniu ciasteczek? Wiemy przecież, że nie robią tego na każdej zbiórce, więc dlaczego mamy tego zabraniać?

Nie chodzi o żadne zabranianie. Dramat nie polega na tym, że dziewczyny czasem robią „nieharcerskie zbiórki”. Problem tkwi głębiej.

Wielokrotnie spotkałam się z tym, że dziewczyny w zastępach, nawet nieświadomie, dzielą zbiórki na „te harcerskie”, gdzie palimy ogniska, robimy gry, uczymy się piosenek, różnych technik, oraz na zbiórki „te fajne, relacyjne”. Do tych drugich należą nocowania w domu, granie w planszówki, wspólne wyjście do kina, do escape roomu itd. Powtarzalny schemat jest następujący: Harcerskie zbiórki robimy na co dzień, bo jesteśmy w skautingu, zaś integracyjno-relacyjne co jakiś czas, by zastęp się bardziej zgrał.

Problemem nie jest wyjście integracyjne. Problemem jest myślenie dziewczyn, że „zwykłe, harcerskie rzeczy” są zbyt sztywne, wymuszone by dzięki nim stworzyć dobrą atmosferę w zastępie, więc do tego celu potrzebują innych, atrakcyjniejszych metod. Czy mają rację? Patrząc powierzchownie: tak. Zosia zrobiła 3 zbiórki, podczas których nie umiały się zgrać, a jedno nocowanie ich zjednoczyło. Kierując się swoim doświadczeniem, dochodzi do jednoznacznego wniosku: Ciasteczka łączą! Jednak kluczem jest tu słowo „powierzchownie”.

My, ludzie, niezwykle często wybieramy łatwiejszą drogę do osiągnięcia celu. I rzeczywiście ten cel osiągamy, więc w czym tkwi problem? No właśnie w powierzchowności. Możemy wjechać na Święty Krzyż samochodem i uznać to za pielgrzymkę, bo w końcu do celu dotarliśmy. Szybko się jednak okazuje, że ta łatwiejsza droga pozbawia nas wielu głębszych, więc niewidocznych powierzchownie korzyści. Myślę, że przewodniczkom i wędrownikom nie trzeba tego tłumaczyć. Każdy z nas choć raz doświadczył tego jak trud tworzy z nas lepszych, piękniejszych ludzi. Teraz naszym zadaniem jest nauczyć tego naszych podopiecznych. Pokazać im jak skauting tworzy prawdziwe relacje. Tylko jak to zrobić?

Tak jak wszystko w skautingu. Przez doświadczenie. Dziewczyny po kilku obozach rzeczywiście widzą, że takie „harcerskie życie” spaja zastęp, że trud codzienności obozowej sprawia, że się kłócą, wywalają wszystkie żale na wierzch, jednak potem stają się sobie dużo bliższe. Tylko czy musimy czekać do obozu, by zdobyć takie doświadczenie? Co z przygodą w ciągu roku? Jak drużynowa/wy może wpływać na jakość zbiórki? Przecież zastęp musi to robić sam. Nie będę dłużej trzymać w napięciu, tym bardziej, że już w tytule artykułu odpowiedziałam na to pytanie. Oczywiście chodzi o Zbiórkę Zastępu Zastępowych. Na zielonym kursie jest o tym cała konferencja, więc każdy wie o co chodzi, ale czy na pewno?

Jakiś czas temu w moim hufcu zrobiłam eksperyment i zamiast rady zielonych zrobiłam jednodniowy ZZZ dla drużynowych. Chciałam pokazać im dlaczego to jest takie ważne. Drużynowa w ciągu roku ma wiele okazji, by naładować swoje zielone baterie – wędrówka szefowych, spotkania w ognisku, rzekotki. Co mają zastępowe? Te, które są sercem skautingu i od nich tak naprawdę zależy jego jakość i przyszłość harcerek? No właśnie ZZZty. Dlatego tak ważna jest ich jakość i częstotliwość. Tego się uczymy na kursie. A jak to wygląda w życiu? „Ale Czerma, przecież to niemożliwe, żeby zrobić 5 ZZZtów w ciągu roku”, „No ja miałam dwa ZZZty, ale jeszcze dwa razy się spotkałyśmy u mnie w domu na radę”, „Ostatnio miałyśmy super ZZZ! Pojechałyśmy do miasta, tam trochę pozwiedzałyśmy, miałyśmy grę, gdybyś widziała, jak dziewczyny były zachwycone!”

Często chcemy zrobić ZZZty bardziej atrakcyjne, więc jedziemy zwiedzać miasto, albo idziemy razem do escape roomu. Konsekwencja? Zastępowa widzi, że to takie atrakcje spajają zastęp. Mamy dwa ZZZty wyjazdowe, a tak to na radę spotykamy się w domu przy herbatce. Zabawne potem może się wydawać mówienie harcerkom, żeby nie robiły zbiórek w salkach. Drużynowa ma maturę/studia i nie ma czasu zrobić ZZZtu w weekend. A jeszcze takich 5? ZZZ jest zbiórką. Ma być przykładową zbiórką. Nie zawsze musi trwać cały weekend (Choć oczywiście takie są największą przygodą). Dlaczego by nie wsiąść do pociągu byle jakiego, wysiąść na ostatniej stacji i tam zrobić zbiórkę? Jak mamy oczekiwać od zastępowych dużej częstotliwości zbiórek, jeśli my nie mamy czasu się z nimi spotkać raz na dwa miesiące?

Wracamy do dramatu. Czy Zosia ma przestrzeń, żeby zobaczyć jak skauting tworzy relacje? Czy umie połączyć „harcerskie zbiórki” z „relacyjnymi” znajdując w nich wspólną płaszczyznę? Czy miała doświadczenie prostej przygody? Czy czuła, że wspólne robienie rzeczy czyni z nich zastęp, bo robią to razem? Czy choć raz siedziała z zastępem przy ognisku w środku lasu i po prostu czuła się z nimi dobrze? Czy była kiedyś na dobrym ZZZcie?

Teraz pozostaje pytanie co znaczy dobry ZZZ? „Harce to radosna gra na łonie natury, gdzie mężczyźni z duszą chłopca idą razem z chłopcami na poszukiwanie przygody. Przyniosą stamtąd zdrowie i szczęście, zręczność i zaradność” (R. Baden-Powell Wskazówki dla skautmistrzów). Brzmi to bardzo idealistycznie, ale czy nie jest to dla nas osiągalne? Skauting jest prosty, a więc ZZZ jest prosty. Moim celem nie jest podanie przepisu na idelany ZZZ, gdyż takiego nie ma. Chcę pokazać, że powierzchowne atrakcje warto zastępywać prostymi zadaniami. Co spaja zastęp? Czas. Przeznacz na zbiórkę go wystraczająco dużo. Zosia nie zauważyła, że niekoniecznie to ciasteczka były powodem ich zjednoczenia, ale czas, który wspólnie na to przeznaczyły (dłuższy niż zwyczajowe 3h). Wyzwanie. Przy wyzwaniu zawsze pojawiają się emocje, przygoda. Można zrobić grę z węzłów, ale czy nie większym wyzwaniem będzie te węzły wykorzystać przy pionierce? Można pojechać do dużego miasta i zrobić sobie turystyczne zwiedzanie, ale może warto zmienić to w rodzaj explo, a grę z topografii na rajd? Trud jest przestrzenią przygody i to przygody, która tworzy interkacje – doświadczasz tego, że sam nie dasz rady wykonać zadania, potrzebujesz pomocy. Proszę bardzo, od czego jest zastęp? Odpowiedzialność. Każdy ma coś do zrobienia i to do zrobienia dla innych. Nie ma znaczenia czy to przyniesienie kurczaka, czy wymyślenie gry na 2 godziny. Odpowiedzialność czyni z Ciebie istotnią część zastępu. Bez Ciebie czegoś by nie było. Jesteś ważny. Jak lepiej zadbać o relacje niż pokazać, że każdy członek zastępu jest tak samo ważny? Wszystkie te elementy oczywiście spajają zastęp i ile jest to coś co chcą robić i robią to razem. Dzieki temu zastęp nie ma poczucia, że po prostu wykonał pionierkę, ale że zbudował ich własną bazę. Nie czują, że odgrywają przypadkową scenkę, lub uczą się jakiejś harcerskiej piosenki, ale tej dla nich ważnej, opisującej jakieś wspólne przeżycia.

Masz dość sztywnych zbiórek? Brakuje Ci relacji? Zrób dobry ZZZ. Weź zastęp, wsiądź do pociągu byle jakiego, idź przed siebie spontanicznie śpiewając, a ciasteczka zrób na ognisku. Naprawdę nie trzeba nic więcej.

Artykuł w formie audiobooka: https://www.youtube.com/watch?v=WgNlSumTqIA

_{Fot. na okładce: Barbara Jakubiec}

Joanna Czermińska