SCENA I
DRUŻYNOWA, ZOSIA, GOSIA, MARTA
Pierwszy ZZZ w roku. Las, wieczór. Przy ognisku siedzą DRUŻYNOWA, ZOSIA, GOSIA I MARTA. Trwa rada drużyny.
DRUŻYNOWA
To teraz Zosia. Ile miałaś zbiórek od początku roku? Jak atmosfera w zastępie?
ZOSIA
Miałam 3 zbiórki takie harcerskie. Robiłyśmy obiady, uczyłyśmy się piosenek harcerskich, była gra z morsa i węzłów, ale było dość sztywno, więc zrobiłam jeszcze jedną taką nieharcerską z nocowaniem. Piekłyśmy ciasteczka i grałyśmy w mafię, dziewczyny mega to polubiły. Myślę, że teraz jest już lepiej, łatwiej nam się gada.
***
Nie jestem wieszczem, jednak mam wrażenie, że napisany przeze mnie fragment dramatu jest ponadczasowy. Nie twierdzę bynajmniej, że powodem tego jest jakiś kunszt artystyczny tekstu, raczej chodzi o powtarzalny problem harcerski (Nie wiem jak w męskim nurcie, ale w żeńskim jest to dość znany schemat). Zastęp nie jest zgrany, potrzebuje zacieśnić relacje, więc robi integracyjną zbiórkę w domu. Dlaczego mówię o dramacie? Jaki jest problem w nocowaniu zastępu, czy pieczeniu ciasteczek? Wiemy przecież, że nie robią tego na każdej zbiórce, więc dlaczego mamy tego zabraniać?
Nie chodzi o żadne zabranianie. Dramat nie polega na tym, że dziewczyny czasem robią „nieharcerskie zbiórki”. Problem tkwi głębiej.
Wielokrotnie spotkałam się z tym, że dziewczyny w zastępach, nawet nieświadomie, dzielą zbiórki na „te harcerskie”, gdzie palimy ogniska, robimy gry, uczymy się piosenek, różnych technik, oraz na zbiórki „te fajne, relacyjne”. Do tych drugich należą nocowania w domu, granie w planszówki, wspólne wyjście do kina, do escape roomu itd. Powtarzalny schemat jest następujący: Harcerskie zbiórki robimy na co dzień, bo jesteśmy w skautingu, zaś integracyjno-relacyjne co jakiś czas, by zastęp się bardziej zgrał.
Problemem nie jest wyjście integracyjne. Problemem jest myślenie dziewczyn, że „zwykłe, harcerskie rzeczy” są zbyt sztywne, wymuszone by dzięki nim stworzyć dobrą atmosferę w zastępie, więc do tego celu potrzebują innych, atrakcyjniejszych metod. Czy mają rację? Patrząc powierzchownie: tak. Zosia zrobiła 3 zbiórki, podczas których nie umiały się zgrać, a jedno nocowanie ich zjednoczyło. Kierując się swoim doświadczeniem, dochodzi do jednoznacznego wniosku: Ciasteczka łączą! Jednak kluczem jest tu słowo „powierzchownie”.
My, ludzie, niezwykle często wybieramy łatwiejszą drogę do osiągnięcia celu. I rzeczywiście ten cel osiągamy, więc w czym tkwi problem? No właśnie w powierzchowności. Możemy wjechać na Święty Krzyż samochodem i uznać to za pielgrzymkę, bo w końcu do celu dotarliśmy. Szybko się jednak okazuje, że ta łatwiejsza droga pozbawia nas wielu głębszych, więc niewidocznych powierzchownie korzyści. Myślę, że przewodniczkom i wędrownikom nie trzeba tego tłumaczyć. Każdy z nas choć raz doświadczył tego jak trud tworzy z nas lepszych, piękniejszych ludzi. Teraz naszym zadaniem jest nauczyć tego naszych podopiecznych. Pokazać im jak skauting tworzy prawdziwe relacje. Tylko jak to zrobić?
Tak jak wszystko w skautingu. Przez doświadczenie. Dziewczyny po kilku obozach rzeczywiście widzą, że takie „harcerskie życie” spaja zastęp, że trud codzienności obozowej sprawia, że się kłócą, wywalają wszystkie żale na wierzch, jednak potem stają się sobie dużo bliższe. Tylko czy musimy czekać do obozu, by zdobyć takie doświadczenie? Co z przygodą w ciągu roku? Jak drużynowa/wy może wpływać na jakość zbiórki? Przecież zastęp musi to robić sam. Nie będę dłużej trzymać w napięciu, tym bardziej, że już w tytule artykułu odpowiedziałam na to pytanie. Oczywiście chodzi o Zbiórkę Zastępu Zastępowych. Na zielonym kursie jest o tym cała konferencja, więc każdy wie o co chodzi, ale czy na pewno?
Jakiś czas temu w moim hufcu zrobiłam eksperyment i zamiast rady zielonych zrobiłam jednodniowy ZZZ dla drużynowych. Chciałam pokazać im dlaczego to jest takie ważne. Drużynowa w ciągu roku ma wiele okazji, by naładować swoje zielone baterie – wędrówka szefowych, spotkania w ognisku, rzekotki. Co mają zastępowe? Te, które są sercem skautingu i od nich tak naprawdę zależy jego jakość i przyszłość harcerek? No właśnie ZZZty. Dlatego tak ważna jest ich jakość i częstotliwość. Tego się uczymy na kursie. A jak to wygląda w życiu? „Ale Czerma, przecież to niemożliwe, żeby zrobić 5 ZZZtów w ciągu roku”, „No ja miałam dwa ZZZty, ale jeszcze dwa razy się spotkałyśmy u mnie w domu na radę”, „Ostatnio miałyśmy super ZZZ! Pojechałyśmy do miasta, tam trochę pozwiedzałyśmy, miałyśmy grę, gdybyś widziała, jak dziewczyny były zachwycone!”
Często chcemy zrobić ZZZty bardziej atrakcyjne, więc jedziemy zwiedzać miasto, albo idziemy razem do escape roomu. Konsekwencja? Zastępowa widzi, że to takie atrakcje spajają zastęp. Mamy dwa ZZZty wyjazdowe, a tak to na radę spotykamy się w domu przy herbatce. Zabawne potem może się wydawać mówienie harcerkom, żeby nie robiły zbiórek w salkach. Drużynowa ma maturę/studia i nie ma czasu zrobić ZZZtu w weekend. A jeszcze takich 5? ZZZ jest zbiórką. Ma być przykładową zbiórką. Nie zawsze musi trwać cały weekend (Choć oczywiście takie są największą przygodą). Dlaczego by nie wsiąść do pociągu byle jakiego, wysiąść na ostatniej stacji i tam zrobić zbiórkę? Jak mamy oczekiwać od zastępowych dużej częstotliwości zbiórek, jeśli my nie mamy czasu się z nimi spotkać raz na dwa miesiące?
Wracamy do dramatu. Czy Zosia ma przestrzeń, żeby zobaczyć jak skauting tworzy relacje? Czy umie połączyć „harcerskie zbiórki” z „relacyjnymi” znajdując w nich wspólną płaszczyznę? Czy miała doświadczenie prostej przygody? Czy czuła, że wspólne robienie rzeczy czyni z nich zastęp, bo robią to razem? Czy choć raz siedziała z zastępem przy ognisku w środku lasu i po prostu czuła się z nimi dobrze? Czy była kiedyś na dobrym ZZZcie?
Teraz pozostaje pytanie co znaczy dobry ZZZ? „Harce to radosna gra na łonie natury, gdzie mężczyźni z duszą chłopca idą razem z chłopcami na poszukiwanie przygody. Przyniosą stamtąd zdrowie i szczęście, zręczność i zaradność” (R. Baden-Powell Wskazówki dla skautmistrzów). Brzmi to bardzo idealistycznie, ale czy nie jest to dla nas osiągalne? Skauting jest prosty, a więc ZZZ jest prosty. Moim celem nie jest podanie przepisu na idelany ZZZ, gdyż takiego nie ma. Chcę pokazać, że powierzchowne atrakcje warto zastępywać prostymi zadaniami. Co spaja zastęp? Czas. Przeznacz na zbiórkę go wystraczająco dużo. Zosia nie zauważyła, że niekoniecznie to ciasteczka były powodem ich zjednoczenia, ale czas, który wspólnie na to przeznaczyły (dłuższy niż zwyczajowe 3h). Wyzwanie. Przy wyzwaniu zawsze pojawiają się emocje, przygoda. Można zrobić grę z węzłów, ale czy nie większym wyzwaniem będzie te węzły wykorzystać przy pionierce? Można pojechać do dużego miasta i zrobić sobie turystyczne zwiedzanie, ale może warto zmienić to w rodzaj explo, a grę z topografii na rajd? Trud jest przestrzenią przygody i to przygody, która tworzy interkacje – doświadczasz tego, że sam nie dasz rady wykonać zadania, potrzebujesz pomocy. Proszę bardzo, od czego jest zastęp? Odpowiedzialność. Każdy ma coś do zrobienia i to do zrobienia dla innych. Nie ma znaczenia czy to przyniesienie kurczaka, czy wymyślenie gry na 2 godziny. Odpowiedzialność czyni z Ciebie istotnią część zastępu. Bez Ciebie czegoś by nie było. Jesteś ważny. Jak lepiej zadbać o relacje niż pokazać, że każdy członek zastępu jest tak samo ważny? Wszystkie te elementy oczywiście spajają zastęp i ile jest to coś co chcą robić i robią to razem. Dzieki temu zastęp nie ma poczucia, że po prostu wykonał pionierkę, ale że zbudował ich własną bazę. Nie czują, że odgrywają przypadkową scenkę, lub uczą się jakiejś harcerskiej piosenki, ale tej dla nich ważnej, opisującej jakieś wspólne przeżycia.
Masz dość sztywnych zbiórek? Brakuje Ci relacji? Zrób dobry ZZZ. Weź zastęp, wsiądź do pociągu byle jakiego, idź przed siebie spontanicznie śpiewając, a ciasteczka zrób na ognisku. Naprawdę nie trzeba nic więcej.
Artykuł w formie audiobooka: https://www.youtube.com/watch?v=WgNlSumTqIA
Fot. na okładce: Barbara Jakubiec
