Ostatni dzień roku to czas podsumowań, snucia planów i podejmowania postanowień oraz (a może przede wszystkim) dobrej zabawy w gronie znajomych, przyjaciół czy rodziny. Nim jednak zaczniemy przygotowywać się do dzisiejszego wieczoru, zachęcam do rzucenia okiem na niniejszy tekst, w którym odpowiem na pytanie: dlaczego rok kończy się 31 grudnia?
Aby to zrobić musimy, jak to zazwyczaj bywa w kwestiach istotnych dla naszej cywilizacji, skierować oczy naszej wyobraźni ku antycznemu Rzymowi. Mieszkańcy miasta na siedmiu wzgórzach tradycyjnie nowy rok obchodzili 1 marca, z początkiem miesiąca poświęconego bogu wojny. Stąd zresztą, m.in. w języku angielskim miesiące: wrzesień, październik, listopad i grudzień nazywają się september, october, november i december, po łacinie znacząc tyle co „siódmy”, „ósmy”, „dziewiąty” i „dziesiąty”. Do końca trwania państwowości rzymskiej w Europie Zachodniej 1 marca był dniem świętowania, jednak od 153 r. przed n. Ch. konsulowie obejmowali swój urząd 1 stycznia, a słynna reforma kalendarza przeprowadzona przez Juliusza Cezara w 46 r. przed n. Ch. wyznaczyła wspomniany dzień na urzędowy początek nowego roku.
Czy dzięki temu 1 stycznia stał się powszechnie dniem rachuby nowego roku? Nic bardziej mylnego. W średniowieczu konkurowało ze sobą w tej kwestii kilka rozwiązań. Wenecjanie aż do 1797 Nowy Rok obchodzili 1 marca. W północnych Włoszech, południowej Francji i Anglii świętowano go w dzień Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny – 25 marca. W Langwedocji popularne było liczenie nowego roku od Wielkanocy, przez co niektóre lata drastycznie różniły się długością. Bizantyjczycy i Rusini wskazywali na 1 września, który miał być dniem stworzenia świata. Kuria Rzymska, a za nią zdecydowana większość państw katolickich, aż do gregoriańskiej reformy kalendarza z 1582, nowe lata liczyła od 25 grudnia. Wreszcie kamputyści, czyli autorzy kalendarzy liturgicznych, trzymali się rozwiązania Juliusza Cezara i rachubę nowego roku rozpoczynali od dnia obrzezania Pana Jezusa, to jest 1 stycznia. System ten powoli zdobywał popularność. W Polsce Nowy Rok zaczęto obchodzić w tym dniu dopiero za panowania Kazimierza Wielkiego (XIV w.).
Czy przełom nowego i starego roku zawsze wiązał się z huczną zabawą? Słynna opowieść o rozpoczęciu tej tradycji w roku 999, za pontyfikatu papieża Sylwestra II, jest tylko legendą. Ludzie mieli obawiać się końca świata, który miał nastąpić w roku 1000 i gorączkowo odliczali ostatnie minuty roku. Gdy zaś po papieskim błogosławieństwie „Urbi et Orbi” Wieczne Miasto (i cały świat) trwały dalej, tłumy miały zacząć gwałtownie świętować. Jak wskazałem wyżej, dzień Nowego Roku w wielu kalendarzach przypadał w ważne święta religijne i związane z nimi uroczystości absorbowały w tych dniach uwagę Europejczyków. Dopiero w XIX wieku wyższe warstwy społeczne zaczęły wyprawiać bale 31 grudnia, a większość ludowych tradycji związana z obchodami sylwestra zrodziła się wraz ze „spłynięciem” tego zwyczaju na warstwy niższe – na przełomie XIX i XX wieku.
Powyższe akapity wydają się wskazywać na to, że znaczenie dzisiejszego dnia wyrosło po trosze z przypadku, a po trosze pragmatycznie. Czy jest to jednak coś złego? Spójrzmy na dzisiejszego patrona. Święty Sylwester I, powszechnie czczony na Wschodzie i Zachodzie, był pierwszym papieżem Kościoła wolnego od prześladowań, gdyż to na jego pontyfikat przypadł edykt tolerancyjny z Mediolanu, i… właściwie nie wiemy o nim nic. Pierwszy historyk chrześcijaństwa, Euzebiusz z Cezarei, który poświęcił Konstantynowi Wielkiemu całe rozdziały, o papieżu jego czasów zaledwie wspomina. A jednak ten nie-męczennik musiał się za życia wykazać cnotami i heroizmem, by zostać wyniesionym na chwałę ołtarzy. Tak samo dzień dzisiejszy, który teraz być może wydaje się „pustą kartą” jest dla nas niepowtarzalną okazją. Wykorzystajmy go jak najlepiej na zasłużony odpoczynek i zabawę oraz na refleksję o roku minionym i snucie planów na rok przyszły.
